Początek Niepodległej
Dzień 11 listopada 1918 r. stanowi jedną z najważniejszych cezur naszej historii. Jest symbolem odzyskanej po 123 latach zaborów niepodległości. W swojej istocie oznacza trudny i złożony proces tworzenia zrębów odradzającego się Państwa Polskiego. Józef Piłsudski, wspominając pierwsze godziny niepodległości i wagę decyzji, przed którymi stanął jesienią 1918 roku, napisał:
[…] Powróciłem z Magdeburga 10 listopada. Próby moje od razu były bardzo nikłe. Byłem przerażony tym, co zastałem, i chciałem – wyznam – najbardziej tchórzliwie uciec z Warszawy. Zastałem tam bowiem to, co w myślach nazwałem od dawna konkubinatem z zaborcą, konkubinatem, w którym zaborca jest zawsze silniejszy od Polski. Dlatego, zastawszy stan chaosu – półrewolucji, pół – nie wiem czego – chciałem nazajutrz wyjechać z Warszawy. Wykazałem więc tę samą niechęć do rządzenia [...], jaką mieli wszyscy inni, robiący w owym czasie próby rządzenia [...].
Mimo trudnej sytuacji, po rozmowach z regentami i konsultacjach z przedstawicielami wielu stronnictw politycznych, Józef Piłsudski wziął na siebie ciężar odpowiedzialności za wkraczające w niepodległość państwo. Podjął wyzwanie wydobycia Polski z chaosu i uchronienia jej przed rewolucją komunistyczną.
11 listopada Rada Regencyjna wydała odezwę, w której przekazała w ręce Józefa Piłsudskiego władzę wojskową:
Wobec grożącego niebezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, dla ujednostajnienia wszelkich zarządzeń wojskowych i utrzymania porządku w kraju, Rada regencyjna przekazuje władzę wojskową i naczelne dowództwo wojsk polskich, jej podległych, brygadjerowi Józefowi Piłsudskiemu.
Po utworzeniu Rządu narodowego, w którego ręce Rada regencyjna zgodnie ze swemi poprzednimi oświadczeniami, zwierzchnią władzę państwową złoży, brygadjer Józef Piłsudski władzę wojskową, będącą częścią zwierzchniej władzy państwowej temuż narodowemu Rządowi obowiązuje się złożyć, co stwierdza podpisaniem tej odezwy.
Nazajutrz po objęciu władzy wojskowej, Józef Piłsudski wydał pierwszy rozkaz skierowany do podległych mu żołnierzy. Oto fragment: Żołnierze! Obejmuję nad Wami komendę w chwili, gdy serce w każdym Polaku bije silniej i żywiej, gdy dzieci naszej Ziemi ujrzały słońce swobody w całym jej blasku. Z Wami razem przeżywam wzruszenie tej godziny dziejowej, z Wami razem ślubuję życie i krew swoją poświęcić na rzecz dobra Ojczyzny i szczęścia jej Obywateli.
Rozpoczął się proces tworzenia podstaw niepodległego państwa. W wielu miejscowościach byłego Królestwa Polskiego okupacyjne władze niemieckie ustępowały na rzecz formujących się władz administracji polskiej. Równocześnie Józef Piłsudski rozpoczął rozmowy z przedstawicielami niemieckiej Rady Żołnierskiej w sprawie poddania się wojsk niemieckich, złożenia przez nich broni i sprzętu oraz ich ewakuacji do Niemiec. Nieco wcześniej – 16 października – ukonstytuowała się Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego, a następnie – 30 października 1918 roku powstała w Krakowie Polska Komisja Likwidacyjna, która szybko i sprawnie przejmowała pozostałości po zaborcach austriackich w Małopolsce Zachodniej. Jednocześnie 1 listopada wybuchł we Lwowie, podsycony przez Wiedeń, zbrojny konflikt polsko-ukraiński, którego rozstrzygnięcie miało zdecydować o przynależności państwowej Małopolski Wschodniej. Był to początek kształtowania się granic niepodległej Polski. Proces ten, w wyniku kilku powstań i dwóch wojen oraz plebiscytów, zakończył się dopiero w 1922 r. Integralność terytorialna Rzeczypospolitej została zagwarantowana dwoma traktatami: z Niemcami, w ramach międzynarodowego traktatu wersalskiego z 28 czerwca 1919 roku oraz z Rosją sowiecką i Ukraińską Republiką Socjalistyczną w ramach traktatu ryskiego z 21 marca 1921 roku.
14 listopada rozwiązała się Rada Regencyjna, a 16 listopada Józef Piłsudski podpisał depeszę notyfikującą powstanie państwa polskiego, która trzy dni później przesłana została drogą radiową prezydentowi Stanów Zjednoczonych, królewskiemu rządowi angielskiemu, rządom Republiki Francuskiej, Włoch, Japonii, Republiki Niemieckiej oraz rządom „wszystkich państw wojujących i neutralnych”.
Po nieudanej próbie powołania w dniu 14 listopada pierwszej Rady Ministrów z Ignacym Daszyńskim jako prezydentem, cztery dni później Józef Piłsudski utworzył Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej, na czele którego stanął Jędrzej Moraczewski. 22 listopada 1918 roku pierwszy rząd odrodzonej Rzeczypospolitej uchwalił „Dekret o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej”, w myśl którego Józef Piłsudski, do czasu powołania Sejmu Ustawodawczego, objął urząd Tymczasowego Naczelnika Państwa.
Jako Tymczasowy Naczelnik Państwa Józef Piłsudski, mając poparcie znaczących sił politycznych, wszedł faktycznie w rolę dyktatora. W ciągu pierwszych miesięcy sprawowania najwyższego urzędu w państwie, podpisał wiele dekretów o fundamentalnym znaczeniu dla państwa i społeczeństwa. Jako Wódz Naczelny wydał szereg rozkazów niezbędnych dla unifikacji armii. Co najważniejsze, rozpisał wybory do Sejmu Ustawodawczego oparte na pięcioprzymiotnikowej ordynacji (powszechne, równe, bezpośrednie, proporcjonalne i tajne), w których prawo do głosowania po raz pierwszy uzyskały kobiety.
Idea Polski niepodległej, demokratycznej i nowoczesnej, o którą przez wiele lat walczył Józef Piłsudski, zaczęła się spełniać.
Autor: dr Andrzej Stawarz
Konsultacja merytoryczna: prof. Grzegorz Nowik
Redakcja: Małgorzata Basaj, Michał Bronowicki
http://www.muzeumpilsudski.pl/swieto-niepodleglosci/poczatek-niepodleglej
Rys historyczny
Ferdinand Foch przed wagonem kolejowym w lesie Compiegne.
Dnia 11 listopada 1918 r. w lesie Compiegne na północ od Paryża podpisane zostało zawieszenie broni między Ententą a Niemcami. Walki na zachodnioeuropejskich frontach ustały, a mieszkańcy kontynentu zaczęli świętować zakończenie czteroletniej hekatomby. Rezultaty I wojny światowej burzyły dotychczasowy porządek w Europie, potęgując marzenia Polaków, Czechów czy Ukraińców o własnej państwowości. Polskie starania o odzyskanie niepodległości trwały przez cały wiek XIX. Zintensyfikowały się w latach 1914–1918, chociaż Polacy nie byli zgodni, jaką taktykę przyjąć wobec niszczącego świat konfliktu. W chwili rozejmu w Compiegne ziemie polskie znajdowały się pod kontrolą Niemiec i Austro-Węgier. Dostrzegalne już wcześniej osłabienie tej kontroli było wykorzystywane od października 1918 r. do tworzenia lokalnych ośrodków polskiej władzy. Najważniejsze znaczenie miała jednak sytuacja na obszarze istniejącego od 1916 r. Królestwa Polskiego. Rządząca tu z nominacji państw centralnych Rada Regencyjna starała się wystąpić w roli reprezentanta całego narodu, lecz nie miała ku temu wystarczającego autorytetu. W początkach listopada 1918 r. Radę chciał usunąć utworzony w Lublinie przez lewicę Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej, lecz ten z kolei nie miał poparcia prawicy, kierowanej przez Romana Dmowskiego. Konflikty wewnętrzne zmniejszały polskie szanse na arenie międzynarodowej, cieniem na sytuacji kładły się ponadto walki polsko-ukraińskie o Lwów i Galicję Wschodnią (od 1 listopada), a także niejasność co do potencjalnego zachowania żołnierzy niemieckich, okupujących na wschodzie obszary aż po wybrzeża Morza Czarnego.
Józef Piłsudski pokładał duże nadzieje w Centralnym Komitecie Narodowym, ugrupowaniu politycznym powołanym w Warszawie w grudniu 1915 roku. Kiedy 5 listopada rządy Niemiec i Austro-Węgier ogłosiły utworzenie Królestwa Polskiego (tzw. Akt 5 listopada), Piłsudski dostrzegł w tym wydarzeniu szansę utworzenia polskiego wojska podległego CKN-owi. Władze niemieckie były temu przeciwne, ale zaakceptowano wejście Piłsudskiego do składu Tymczasowej Rady Stanu, która została powołana 9 grudnia 1916 roku. Polski Korpus Posiłkowy, w którego skład weszły Legiony Polskie, podporządkowano nie TRS-owi, lecz dowództwu niemieckiemu. Wobec nasilonego werbunku do Polskiej Siły Zbrojnej (Polnische Wehrmacht) i rozproszenia polskich oddziałów w lipcu 1917 roku Piłsudski podał się do dymisji i jeszcze w tym samym miesiącu wydał zalecenie (rozkazywać nie mógł, gdyż formalnie już nie był zwierzchnikiem polskiego wojska) odradzające żołnierzom składanie przysięgi Niemcom. Doszło wówczas do tzw. kryzysu przysięgowego.
Większość żołnierzy I i III Brygady zastosowała się do tej sugestii, w rezultacie czego oficerowie legionowi zostali internowani w Beniaminowie koło Warszawy, zaś szeregowi i podoficerowie – w Szczypiornie pod Kaliszem. Już 14 lipca 1917 roku Niemcy dokonali masowych aresztowań wśród kadry kierowniczej POW, zaś 22 lipca Piłsudski i Sosnkowski zostali aresztowani i wywiezieni do więzień. Brygadier najpierw dostał się do więzienia w Gdańsku, potem w Spandau koło Berlina, a jeszcze później do twierdzy Wesel nad Renem. Wreszcie obydwaj oficerowie spotkali się we wrześniu w jednej celi twierdzy w Magdeburgu, gdzie przebywali aż do 8 listopada 1918 roku.
Aresztowanie i uwięzienie Józefa Piłsudskiego było wielkim błędem strony niemieckiej. Polityk, dowódca i działacz niepodległościowy, bez zastrzeżeń akceptowany jedynie w zaborze austriackim, stał się wówczas męczennikiem sprawy narodowej i zaczął uosabiać niepodległą ojczyznę. Piłsudski czekał na odpowiednią chwilę, która nadeszła szybciej, niż można się było spodziewać. We wrześniu 1917 roku rządy austro-węgierski i niemiecki powołały Radę Regencyjną Królestwa Polskiego, formalny organ władzy, która miała jednak niewiele do powiedzenia w sprawach politycznych i wojskowych. Po zawarciu traktatu pokojowego z Rosją w Brześciu nad Bugiem w lutym 1918 roku, gdy Chełmszczyzna i część Podlasia zostały przyznane Ukrainie, ta iluzoryczna suwerenność okazała się jednak mitem. W kraju narastało oburzenie, a pod Kaniowem doszło do starcia między wojskiem niemieckim a Polskim Korpusem Posiłkowym (dawną II Brygadą Legionów Polskich), dowodzonym przez gen. Józefa Hallera.
W tym czasie Józef Piłsudski, odcięty od informacji z kraju, zajął się pracą pisarską – powstały wtedy jego wspomnienia z okresu legionowego „Moje pierwsze boje”. Kiedy w sierpniu 1918 roku dołączył do niego Kazimierz Sosnkowski, obydwaj zaczęli obserwować rozwój sytuacji na ziemiach polskich na podstawie doniesień prasowych. Klęski ponoszone przez Niemców na frontach zachodnich i narastanie nastrojów rewolucyjnych w armii zmusiło niemieckich polityków i wojskowych do rozważenia ewentualnego uwolnienia Piłsudskiego jako jedynego człowieka, który ich zdaniem byłby w stanie zapewnić spokój w Królestwie Polskim.
W Magdeburgu doszło w końcu do spotkania przyszłego marszałka z wysłannikiem Berlina, hrabią Harrym Kesslerem. Piłsudski nie zgodził się wówczas na podpisanie deklaracji lojalności, za którą obiecywano mu uwolnienie. 8 listopada, kiedy rozgorzała już rewolucja niemiecka, przedstawiciel władz niemieckich zjawił się ponownie. Piłsudski i Sosnkowski zostali wtedy przewiezieni do Berlina, a stamtąd skierowani do kraju.
Rankiem w niedzielę 10 listopada 1918 roku bez rozgłosu przybyli do Warszawy. Następnego dnia Piłsudski został mianowany przez Radę Regencyjną tymczasowym naczelnikiem państwa i miał pełnić tę funkcję do czasu uchwalenia konstytucji.
Był człowiekiem bardzo popularnym, więc jego nominację traktowano na ogół jako oczywistą. Naczelnik zamieszkał w Belwederze, a Rada Regencyjna przekazała mu dowództwo wojsk polskich i zleciła utworzenie rządu narodowego.
14 XI 1918 r. - Rada Regencyjna Królestwa Polskiego
podjęła decyzję o samorozwiązaniu i przekazaniu pełni władzy cywilnej Józefowi
Piłsudskiemu.
16 listopada 1918 r. Piłsudski dokonał notyfikacji państwa polskiego, czyli ogłosił na arenie międzynarodowej odrodzenie wolnej, niepodległej Rzeczypospolitej. Było to państwo istniejące w tym czasie tylko na papierze, bez jasno określonych granic, z kilkoma ośrodkami decyzyjnymi, formującym się dopiero aparatem administracyjnym i wojskiem, należało więc pomyśleć o wywalczeniu i utrwaleniu granic, a także o ich obronie przed nadciągającymi zewsząd wrogami.
Treść depeszy została nadana drogą radiową z terenu Cytadeli Warszawskiej w chwili, kiedy ten obiekt opuszczały ostatnie oddziały niemieckie.
Do P. Prezydenta Stanów Zjednoczonych,
Do Królewskiego Rządu Angielskiego,
Do Rządu Rzeczypospolitej Francuskiej,
Do Królewskiego Rządu Włoskiego,
Do Cesarskiego Rządu Japońskiego,
Do Rządu Rzeczypospolitej Niemieckiej i do Rządów wszystkich Państw wojujących
i neutralnych
Jako Wódz Naczelny Armii Polskiej, pragnę notyfikować rządom
i narodom wojującym i neutralnym istnienie Państwa Polskiego Niepodległego,
obejmującego wszystkie ziemie zjednoczonej Polski.
Sytuacja polityczna w Polsce i jarzmo okupacji nie pozwoliły dotychczas
narodowi polskiemu wypowiedzieć się swobodnie o swym losie. Dzięki zmianom,
które nastąpiły wskutek świetnych zwycięstw armii sprzymierzonych - wznowienie
niepodległości i suwerenności Polski staje się odtąd faktem dokonanym.
Państwo Polskie powstaje z woli całego narodu i opiera się na podstawach
demokratycznych. Rząd Polski zastąpi panowanie przemocy, która przez sto
czterdzieści lat ciążyła nad losami Polski - przez ustrój, zbudowany na
porządku i sprawiedliwości.
Opierając się na Armii Polskiej pod moją komendą, mam nadzieję, że odtąd żadna
armia obca nie wkroczy do Polski, nim nie wyrazimy w tej sprawie formalnej woli
naszej. Jestem przekonany, że potężne demokracje Zachodu udzielą swej pomocy i
braterskiego poparcia Polskiej Rzeczypospolitej Odrodzonej i Niepodległej.
Wódz
Naczelny
Za Ministra Spraw Zagranicznych
Piłsudski
Filipowicz
Warszawa, 16 XI 1918 r.
Na początku 1919 roku tekę premiera powierzono Ignacemu Janowi Paderewskiemu – osobie politycznie bezstronnej, z opinią nieposzlakowanego patrioty, a Sejm Ustawodawczy, który rozpoczął obrady w lutym 1919 roku, usankcjonował pozycję Piłsudskiego jako stałego naczelnika państwa, przedstawiciela kraju i wykonawcy uchwał sejmowych. W tym czasie toczyły się już walki z Ukraińcami o Lwów, w Wielkopolsce trwało powstanie, a Czesi uderzyli na Śląsk Cieszyński. Piłsudski wychodził z założenia, że przebieg zachodniej granicy Polski będzie uzależniony od decyzji konferencji pokojowej obradującej w Paryżu, natomiast kształt granicy wschodniej Polacy będą musieli wywalczyć sami. Traktat wersalski zawarty pod koniec czerwca 1919 roku w zasadzie zabezpieczył granicę zachodnią państwa, z wyjątkiem Warmii, Mazur, Powiśla i Górnego Śląska, natomiast na wschodzie Niemcy zaczęli wycofywać się do Rzeszy przez Prusy Wschodnie. Starcie z bolszewikami, Litwinami i Ukraińcami, którzy chcieli swoje granice przesunąć jak najdalej na zachód, było więc nieuniknione.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz