W niedzielę 5 czerwca 1921 roku o godzinie 11.10 pociąg
z Marszałkiem Józefem Piłsudskim
wjechał na stację dworca Toruń-Miasto.
Pisma zbiorowe Józef Piłsudski - tom V
Przemówienie Józefa Piłsudskiego w Toruniu
(5 czerwca 1921r.)
Dnia 10 stycznia 1920r. Nastąpiła wymiana dokumentów ratyfikacyjnych Traktatu wersalskiego. Dało to ostateczną podstawę prawną Polsce do objęcia władzy nad Pomorzem. Dnia 17 stycznia 1920 r. Wojska polskie wkroczyły na pomorze, by 10 lutego 1920r. Dojść do morza.
W początkach czerwca 1921 r. Piłsudski udał się na Pomorze. Ludność witała uroczyście Naczelnika Państwa, przybywającego pierwszy raz na tę ziemię. Przy tej sposobności dnia 5 czerwca wojewoda pomorski wydał w Toruniu obiad w sali "Dworu Artusa" i tam Piłsudski wygłosił niżej przytoczone przemówienie o dawnych naszych granicach zaborczych, które dlatego nazwał "świątyniami historii", bo nie zdołano nimi zburzyć naszej jedności narodowej.
Tekst podajemy według "Monitora Polskiego" z dnia 7 czerwca 1921 r.
Każdy naród posiada pomniki, które zawarły w sobie jego cierpienia i radości, jak w jednym ognisku ześrodkowując przeżycia całych pokoleń. Takimi pomnikami są: ruiny, pola bitewne, grody, ulice, na tych ulicach domy, na których widok serca biją goręcej i łzy nabiegają do oczu. Są to świątynie historii, których Polska posiada tak wiele.
Dla mnie , jako dla przedstawiciela państwa polskiego, nie ma większej świątyni, jak wszystkie te granice, którymi poprzerzynano nasz kraj. Ongi, jak Polska szeroka i długa, trwało wspólne życie codzienne nawet z jego śmiesznostkami. Rylec dziejowy w jednakowy sposób rzeźbił duszę narodu, pomimo różnic prowincjonalnych wytwarzał się jeden typ człowieka. Wszystko to chciały zburzyć słupy graniczne. Ich mową było: Zapomnij! Zapomnij o wspólności, o wspólnym śmiechu, o wspólnych łzach, o wspólnym biesiadowaniu, a w końcu dodano: zapomnij mowy. Za pomocą tej cienkiej, pozornie nic nie znaczącej linii, którą przebiegnie najmniejsze nawet zwierzątko - pracowano, by wszczepić w nas w ciągu stuleci różnice nie tylko fizyczne, lecz moralne, uczynić z nas ludzi o rożnym układzie ducha, o różnych usposobieniach, różnym umyśle tak, by gdy znajdzie się potrzeba, mogli walczyć przeciw sobie. Ile włożono wysiłków, ile funduszów, żeby te granice wzmocnić. W tej pracy przecież brały udział trzy wielkie państwa. Na całym świecie nie ma takiego miejsca, w któreby włożono tyle pracy, jak w umocnienie naszych granic porozbiorowych.
A przeciwko tej pracy szły wysiłki polskie z pokolenia w pokolenie. Nie ma dla mnie większej świątyni historycznej, jak te granice, którymi nas podzielono. Gdy zbliżam się do dawnej granicy, czuję , iż zbliżam się do świątyni historii i doznaję silnego wzruszenia. Hasło, które ze słupów wbitych wołało do nas niedawno jeszcze: "zapomnij", dzisiaj woła mnie i wam: "pamiętaj". A to "pamiętaj" oznacza nie tylko czcze słowa, lecz oznacza "pracuj, i jeszcze raz pracuj, zasypuj tę granicę, którą wróg chciał uczynić przepaścią".
Pomiędzy granicami, które wzbudzają największe wzruszenie, jest ta, którą wczoraj przekroczyłem. Tu na Pomorzu żądano: "zapomnij" więcej, niż gdziekolwiek. To też największym "cudownym dzieckiem" jest Pomorze polskie. Tutaj dokonał się cudowny powrót do dawnego życia.
Mówicie, by opiekować się wami, by pamiętać o was; na to wam odpowiadam, iż nie ma takiego męża w polityce czy jakiejkolwiek innej dziedzinie, któryby nie chciał pracować i iść razem z "cudownym dzieckiem". Więc z całym spokojem wznoszę okrzyk: za szczęście i rozkwit Pomorza wraz z Polską.
Józef Piłsudski na Kujawach i Pomorzu
W 1918 r. po 123 latach Polska odzyskała niepodległość. Jednak sporną kwestią pozostawała sprawa naszych granic. Ostatecznie rozstrzygnięto ją na konferencji w Wersalu, której obrady rozpoczęły się 18 stycznia 1919 r. W traktacie pokojowym z Niemcami z 28 czerwca 1919 r. postanowiono oddać Polsce Wielkopolskę, Pomorze Gdańskie bez Gdańska oraz Prusy Zachodnie z Toruniem. Na Warmii, Mazurach oraz na Górnym Śląsku zarządzono plebiscyty. Gdańsk został ogłoszony Wolnym Miastem pod protektoratem Ligii Narodów. Traktat wersalski wszedł w życie 10 stycznia 1920 roku.
W ten sposób Polska przejęła władzę nad Pomorzem. 17 stycznia 1920 r. wojska polskie Grupy Operacyjnej generała dywizji Stanisława Napoleona hr. Ursyna-Pruszyńskiego, w składzie 8. Dywizji Strzelców oraz 5. Brygady Jazdy wkroczyły do Golubia, który stał się pierwszym miastem na Pomorzu przejętym przez Polskę.
18 stycznia o poranku zaczyna się wymarsz wojsk niemieckich z Torunia. Straż Ludowa zabezpiecza pocztę, dworce i gmachy użyteczności publicznej. Budowane są ozdobne bramy triumfalne, wkrótce do miasta wjeżdżają polskie pociągi pancerne "Boruta" i "Wilk", a o godz. 15 wkracza Dywizja Pomorska płk. Stanisława Skrzyńskiego (z kierunku Inowrocławia), a następnie ze strony Lubicza część II Dywizji Strzelców. Liczba polskich żołnierzy szybko osiąga 24 tys.
Józef Piłsudski jako Naczelnik Państwa przybywając na Pomorze chciał podkreślić jego polskość. Jego pobyt tutaj miał pokazać, jak ważny był powrót tej polskiej ziemi w granice wolnej, niepodległej Polski.
Toruń
Po raz pierwszy Naczelnik Państwa Józef Piłsudski przybył do Torunia 5 czerwca 1921 r. w towarzystwie gen. Sosnkowskiego, kapelana Belwederu ks. Tokarzewskiego. W drodze do Torunia pociąg zatrzymał się w Brodnicy - gdzie był witany przez starostę brodnickiego. Wąbrzeźnie i Kowalewie - tu z kolei witany przez delegacje władz samorządowych. W niedzielę w dniu 5 czerwca 1921 r. o 1 1.10, gdy pociąg z Marszałkiem dwadzieścia minut przed czasem wjechał na stację dworca Toruń-Miasto, kompania honorowa zaprezentowała broń, odśpiewano Mazurka Dąbrowskiego i rozległy się salwy armatnie. Na dworcu czekali na dostojnego gościa przedstawiciele władz cywilnych i wojskowych oraz generał francuski Granderyc. Mowę powitalną wygłosił wojewoda pomorski Brejski. Wojsko, torunianie nie kryli wzruszenia. Po powitaniu pojechał na mszę do katedry Św. Janów, a później złożył wieniec pod pomnikiem Mikołaja Kopernika, potem udał się nad Wisłę do przystani.
Tu udekorował Krzyżami Virtuti Militari oficerów i marynarzy marynarki wojennej, znajdujących się w obecności wiceadmirała Porębskiego na czterech kanonierkach. Po dekoracji odbyło się śniadanie w kasynie marynarki. Podczas śniadania ppłk. Ludwik Bociański wzniósł chyba jedyny w historii toast za pomyślność Naczelnika Państwa kielichem napełnionym wodą, bo był abstynentem, co bardzo ubawiło Piłsudskiego. O godz. 15.30 odbyła się wspaniała defilada na pl. św. Katarzyny. Następnie Naczelnik zwiedził zabytki miasta, okazując im duże zainteresowanie. Wieczorem w Dworze Artusa odbył się obiad, wydany przez wojewodę pomorskiego. W przemówieniu Naczelnika Państwa padły znamienne słowa: „Pomiędzy granicami, które wzbudzają największe wzruszenie, jest ta, którą wczoraj przekroczyłem. Tu na Pomorzu żądano: „zapomnij” więcej niż gdziekolwiek. Toteż największym, cudownym dzieckiem jest Pomorze polskie”.
Nie była to ostatnia wizyta Marszałka w Toruniu. Według Krzysztofa Roguckiego do drugiej i ostatniej wizyty Marszałka w Toruniu doszło w dniach 10-11 grudnia 1932 r. Przyjechał wówczas w celu dokonania inspekcji dowództwa VIII okręgu Korpusu i obserwacji manewrów wojskowych. Aczkolwiek autor wyjaśnia, że niektórzy twierdzą (Wacław Jędrzejewicz i Janusz Cisek w „Kalendarium życia Józefa Piłsudskiego” oraz „Gazeta Miejska” Urzędu Miasta Toruń Nr 16 (59) z 10 sierpnia 2000 r.), iż kolejna wizyta odbyła się 29 maja 1923 r. Miała ona związek ze świętem 18 Pułku Ułanów Pomorskich w Toruniu. Odbyła się wtedy uroczystość wręczenia sztandaru przez prezydenta Rzeczypospolitej Stanisława Wojciechowskiego, ppłk. Stefanowi Dembińskiemu, późniejszemu generałowi WP.
Krzysztof Rogucki ma wątpliwości co do wizyty w maju 1923 r., ponieważ żaden z toruńskich dzienników nie wspomina o tym wydarzeniu. Kolejnym argumentem jest fakt, że 28 maja 1923 r. Marszałek opuścił gmach Sztabu Generalnego i wyjechał do Sulejówka, a 30 maja 1923 r. złożył rezygnację ze stanowiska szefa Sztabu Generalnego.
W czerwcu 1928 r. postawiono pomnik Marszałka na Bydgoskim Przedmieściu, ale zdemontowano go w X 1928 r. 11 listopada 1928 r., w dziesiątą rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości, odsłonięto pomnik Józefa Piłsudskiego w formie popiersia i postawiono na placu św. Katarzyny. Zaś w 1935 r. Marszałek został Honorowym Obywatelem Torunia. W 1998 r. Rada Miasta podjęła uchwałę o wzniesieniu pomnika Józefa Piłsudskiego na placu Rapackiego.
Bydgoszcz
6 czerwca 1921 r. o godz. 9 rano przyjechał pociągiem z Torunia do Bydgoszczy. Przywitali go generałowie, władze województwa, później odebrał defiladę przy siedzibie starostwa. Odwiedził Wielkopolską Szkołę Podchorążych, Akademię Rolniczą. Następnie zwiedził część miasta. Był na Szwederowie, Czyżkówku, odwiedził Szkołę Przemysłową, Akademię Rolniczą, rozmawiał z mieszkańcami, miał specjalną audiencję w budynku starostwa, dyskutował z przedstawicielami różnych towarzystw społecznych i organizacji. Na krótki odpoczynek udał się do hotelu Pod Orłem i stamtąd karetą pojechał na przedstawienie do Teatru Miejskiego.
Józef Piłsudski przed dworcem kolejowym w Bydgoszczy.
Do 1939 r. imię Marszałka nosił Stary Rynek, stadion miejski przy ul. Sportowej oraz szkoły: Państwowe Gimnazjum, przy pl. Wolności, I Państwowe Liceum i Gimnazjum (po1945r. im. Waryńskiego.
Poza tym 19 III 1937 r. odsłonięto tablicę pamiątkową ku czci Marszałka. Wmurowano ją w ścianę domu, w którym zatrzymał się 6 i 7 czerwca 1921 roku. W latach 1931-1937 J. Piłsudskiemu poświęcono w Bydgoszczy 2 pomniki, 3 tablice i 5 rzeźb kameralnych.
Chełmno
W dniu 7 czerwca 1921 r. płynąc Wisłą statkiem z Bydgoszczy do Grudziądza, na przystani żeglarskiej w Chełmnie, zatrzymał się Józef Piłsudski wraz z towarzyszącymi Mu osobami. Powitały Go tu władze cywilne i wojskowe oraz licznie zgromadzona ludność miasta i okolicy. Pobyt ten trwał około jednej godziny. Następnie na moment zatrzymał się w Świeciu nad Wisłą.
Grudziądz
Przedłużające się uroczystości pożegnalne w Bydgoszczy, a także niski stan wód na Wiśle opóźniły przybycie Naczelnika Państwa do Grudziądza. Dopiero po czterech godzinach oczekiwania mogli grudziądzanie ujrzeć płynący rzeką statek „Warneńczyk” z Józefem Piłsudskim i jego świtą na pokładzie. Już z daleka witał Naczelnika wiwatujący tłum, a także duży napis JP utworzony na zielonych stokach z ubranych w białe sukienki dziewcząt. Opuściwszy pokład „Warneńczyka” Naczelny Wódz dokonał przeglądu grudziądzkich pułków, a następnie ruszył w stronę ratusza. Po defiladzie Naczelnik udał się tam odkrytym powozem na spotkanie z walecznym 64 pułkiem piechoty, z którym brał udział w wojnie 1920 r. przeciw bolszewikom. Wielkim wydarzeniem kulturalnym dla tego miasta i Pomorza było otwarcie przez Józefa Piłsudskiego pierwszej wystawy plastycznej pomorskich twórców.
Mieszkańcy Grudziądza postanowili uwiecznić pamięć o Marszałku, zwłaszcza wojsko. W 1920 r. koszary nazywano jego imieniem. Ponadto w koszarach Centrum Wyszkolenia Kawalerii zorganizowano Salę Honorową im. Marszałka. Tak jak w innych miastach budowano pomniki i nazywano ulice im. J. Piłsudskiego.
Radzyń Chełmiński
W dniu 8 czerwca 1921 r. w drodze do Działdowa Naczelnik Państwa Józef Piłsudski zatrzymał się w Radzyniu Chełmińskim. Po przyjeździe pierwsze swoje kroki skierował ku ruinom zamku krzyżackiego z przełomu XIII i XIV w. Tu został serdecznie przywitany w imieniu mieszkańców przez burmistrza St. Kostkę. Potem kawalkada samochodów podjechała pod gmach miejscowej Szkoły Powszechnej. Tutaj Naczelnika Państwa wraz z otoczeniem (do którego zaliczali się m.in. starosta powiatowy Ossowski i naczelnik wydziału II dr Teofil Zegarski1) oczekiwali: kurator Zygmunt Gąsiorowski, dyrektor Jan Krause z gronem nauczycielskim. Marszałek - po wejściu do klasy, przyjęciu owacji od uczniów - usiadł na krześle. Następnie jedna z dziewcząt o nazwisku Lamparska wręczyła mu bukiet kwiatów i wyrecytowała wierszyk. Dzieci przywitały Marszałka, a po odśpiewaniu pieśni ,,Do wolności" dłuższe przemówienie wygłosił kurator pomorskiego okręgu szkolnego Z. Gąsiorowski. Po deklamacji jeszcze kilku wierszyków Piłsudski stanął między ławkami i rozmawiał z dziećmi. Potem złożył swój wpis w kronice szkolnej.
Wpis do księgi szkolnej w Radzyniu Chełmińskim.
Przy śpiewie „Roty" przeszedł do drugiej sali, gdzie zgromadzono dwie klasy dzieci z młodszych roczników i w swobodnej formie prowadził krótką konwersację z maluchami. Na zakończenie wysłuchał pieśni "0 Wiśle". Na korytarzu przywitał dzieci miejscowych Niemców, uczące się w innym budynku. Po wizycie w szkole zwiedził zbudowany przez Zakon Krzyżacki kościół pw. św. Anny z I połowy XIV w. Po zwiedzeniu przez Marszałka kościoła pw. św. Anny z I połowy XIV w. jeden z nauczycieli zrobił zdjęcie, podpisane w kronice w ten sposób: „Pan Naczelnik wśród dziatwy szkolnej”. Pozostało ono na zawsze w pamięci mieszkańców Radzynia.
Nakło
5 lipca 1921 r. Marszałek przybył do Nakła i innych okolicznych miejscowości. Spotykał się z przedstawicielami władz, żołnierzami, różnymi organizacjami i uczestniczył w mszach.
Ciechocinek
18 czerwca 1932 r. przyjechał do Ciechocinka na spotkanie prezydentem Ignacym Mościckim, który przebywał w Ciechocinku na kuracji. Sprawa dotyczyła zatargu z Senatem Wolnego Miasta Gdańska o prawo Polski do przyjęcia wizyty eskadry brytyjskich niszczycieli. Przyjechał samochodem w towarzystwie kapitana Lepeckiego i w drodze do Ciechocinka został zauważony, gdy tankował benzynę na stacji we Włocławku. Była to jego druga i ostatnia wizyta w tym mieście. Po raz pierwszy przybył do Ciechocinka w połowie sierpnia 1893 r., po powrocie z zesłania na Syberię, miał wówczas kłopoty ze zdrowiem.
*********************
Ku pamięci pobytu Marszałka Józefa Piłsudskiego
w Toruniu, Bydgoszczy, Grudziądzu i Radzyniu Chełmińskim
5-8 czerwca 1921 r.
W roku 1918 po 123 latach Polska odzyskała niepodległość. Jednak sporną kwestią pozostawała sprawa naszych granic. Ostatecznie rozstrzygnięto ją na konferencji w Wersalu, której obrady rozpoczęły się 18 stycznia 1919 roku. W traktacie pokojowym z Niemcami z 28 czerwca 1919 roku. postanowiono oddać Polsce Wielkopolskę, Pomorze Gdańskie bez Gdańska oraz Prusy Zachodnie z Toruniem. Na Warmii, Mazurach oraz na Górnym Śląsku zarządzono plebiscyty. Gdańsk został ogłoszony Wolnym Miastem pod protektoratem Ligii Narodów. Traktat wersalski wszedł w życie 10 stycznia 1920 roku. W ten sposób Polska przejęła władzę nad Pomorzem.
17 stycznia 1920 roku wojska polskie Grupy Operacyjnej generała dywizji Stanisława Napoleona hr. Ursyna-Pruszyńskiego, w składzie 8. Dywizji Strzelców oraz 5. Brygady Jazdy wkroczyły do Golubia, który stał się pierwszym miastem na Pomorzu przejętym przez Polskę. Po 148 latach Golub wraca do Polski. Golub został włączony do Prus po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 roku.
18 stycznia 1920 roku o poranku zaczyna się wymarsz wojsk niemieckich z Torunia. Straż Ludowa zabezpiecza pocztę, dworce i gmachy użyteczności publicznej. Budowane są ozdobne bramy triumfalne, wkrótce do miasta wjeżdżają polskie pociągi pancerne "Boruta" i "Wilk", a o godz. 15 wkracza Dywizja Pomorska płk. Stanisława Skrzyńskiego (z kierunku Inowrocławia), a następnie ze strony Lubicza część II Dywizji Strzelców. Liczba polskich żołnierzy szybko osiąga 24 tys. Po 127 latach Toruń wrócił do Polski. Toruń został włączony do Prus po drugim rozbiorze Polski 1793 roku.
Po 148 latach zaborów i pruskiej dominacji za dokładną datę powrotu Bydgoszczy do macierzy uznaje się 20 stycznia 1920 roku, kiedy to pierwsze oddziały wojska polskiego wkraczają do miasta. Ten moment upamiętnia tablica na Starym Rynku.
Dwa lata po zakończeniu I wojny światowej w dniu 23 stycznia 1920 roku Grudziądz powrócił po 148 latach niewoli do odrodzonego państwa polskiego.
W czerwcu 1921 roku Józef Piłsudski odwiedził m.in. Działdowo, Brodnicę, Wąbrzeźno, Kowalewo Pomorskie, Toruń, Bydgoszcz, Grudziądz, Radzyń Chełmiński.
Józef Piłsudski jako Naczelnik Państwa przybywając na Pomorze chciał podkreślić jego polskość. Jego pobyt tutaj miał pokazać, jak ważny był powrót tej polskiej ziemi w granice wolnej, niepodległej Polski.
Ku pamięci pobytu Marszałka Józefa Piłsudskiego .pdf
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz